Η θεωρία των ρόλων στο σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων
Πώς μπορούμε σήμερα να αξιοποιήσουμε τη θεωρία των ρόλων του J.L. Moreno για να σχεδιάσουμε εκπαιδευτικό υλικό;
Το Big Bang School συμμετέχει στο πρόγραμμα ECO-DIGITAL Erasmus+ Project, που στοχεύει
- στην ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών, των παιδιών και των νέων σχετικά με το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της ψηφιοποίησης και,
- στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων που σχετίζονται με τα λιγότερο γνωστά, αλλά σύγχρονα περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως το αποτύπωμα του άνθρακα που σχετίζεται με την ψηφιοποίηση.
Στο EcoDigital Capacity Building Workshop που πραγματοποιήθηκε στο Ρέκιαβικ της Ισλανδίας στις 4 & 5 Σεπτεμβρίου 2023, το Ψυχόδραμα στην Εκπαίδευση διεξήγαγε ένα βιωματικό εργαστήριο ψυχοδράματος για εκπαιδευτικούς. Στόχος του εργαστηρίου, η ανάδειξη της θεωρίας των ρόλων του J.L.Moreno ως κατάλληλη φιλοσοφική βάση για το σχεδιασμό εκπαιδευτικού υλικού στο πλαίσιο του προγράμματος.
Ποιοι από τους κοινωνικούς ρόλους που έχουν τα παιδιά και οι νέοι σήμερα (μαθητής/-τρια, αθλητής, μουσικός, φίλος/-η, γιος/κόρη, αδερφός/-ή κ.α.) συνδένται ή εκτελούνται εξ ολοκλήρου με τη χρήση του διαδικτύου, των ηλεκτρονικών συσκευών και της τεχνολογίας; Αν όχι όλοι, οι περισσότεροι.
Το εύρημα αυτό σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο που μέχρι σήμερα βλέπουμε τα σκουπίδια και προσθέτει στα ήδη γνωστά, μια σύγχρονη μορφή αποβλήτων· τα ψηφιακά απόβλητα. Αυτά που δημιουργούμε κάθε φορά που χρησιμοποιούμε την τεχνολογία και που επιβαρύνουν σε εξαιρετικά επίπεδα την ενεργειακή κατανάλωση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης της σχολικής κοινότητας σχετικά με τα ψηφιακά απόβλητα, η εκπαίδευση που αναλαμβάνει να καλλιεργήσει θετικές στάσεις σχετικά με το ζήτημα, οφείλει να αναγνωρίσει ότι οι περισσότεροι – αν όχι όλοι οι κοινωνικοί ρόλοι των παιδιών και των νέων σήμερα έχουν ψηφιοποιηθεί, εκτελούνται δηλαδή, μερικώς ή εξ ολοκλήρου μέσω της χρήσης της τεχνολογίας.
Αξιοποιώντας τη θεωρία των ρόλων του J.L. Moreno:
- Μελετάμε τα κοινωνικά άτομα και τα άτομα των κοινωνικών ρόλων, το εύρος, τη συνθετότητά τους και το δυναμικό τρόπο με τον οποίο αυτά εξελίσσονται.
- Μπαίνουμε στη θέση των παιδιών και των νέων σήμερα για να κατανοήσουμε σε βάθος τι είναι αυτό που η εκπαίδευση καλείται να αναδείξει.
O J.L. Moreno (1889 – 1974) ήταν ψυχίατρος, ιδρυτής της κοινωνιομετρίας, του ψυχοδράματος και του κοινωνιοδράματος και πρωτοπόρος στην ομαδική ψυχοθεραπεία. Η θεωρία των ρόλων που ανέπτυξε υπήρξε από τις σημαντικότερες πτυχές της φιλοσοφίας του με βασικά εργαλεία το Κοινωνικό Άτομο (Social Atom) και το Άτομο των Κοινωνικών Ρόλων (Cultural Atom).
Η θεωρία των ρόλων (Role Theory)
Ρόλος είναι η λειτουργία μέσα από την οποία το άτομο υποθέτει, συμπεραίνει, δρα, αισθάνεται και βιώνει μια συγκεκριμένη στιγμή, παρουσία άλλων προσώπων, αντικειμένων και ιδεών σε μια συγκεκριμένη συνθήκη.
Οι ρόλοι μέσα από τους οποίους λειτουργεί ένας άνθρωπος είναι «οι χειροπιαστές πτυχές αυτού που είναι γνωστό ως “εαυτός”» (Moreno, 1953, σελ. 75). Με άλλα λόγια, ο εαυτός μορφοποιείται από τους ρόλους και όχι το αντίστροφο. (Moreno, 1953).
Το Κοινωνικό Άτομο (Social Atom)
Μια μικρή ομάδα προσώπων, ιδεών, ζώων και αντικειμένων με τα οποία συνδεόμαστε συναισθηματικά με θετικό, αρνητικό ή ουδέτερο τρόπο σχηματίζουν το κοινωνικό μας άτομο. To κοινωνικό άτομο αποτελεί το μικρότερο κύτταρο της κοινωνίας και ακολουθώντας τις εξελίξεις στη ζωή μας είναι διαρκώς μεταβαλλόμενο και δυναμικό.
Το Άτομο των Κοινωνικών Ρόλων (Cultural Atom)
Κάθε άτομο έχει μια σειρά ρόλων που αντιμετωπίζουν αντι-ρόλους (γιος/κόρη – γονέας, φίλος/φίλη – φίλος/φίλη, μαθητής/-τρια – δάσκαλος/-α). Το Άτομο των Κοινωνικών Ρόλων απεικονίζει τους κοινωνικούς ρόλους που παίζουμε στη ζωή μας. Καθένας/μια, αναπτύσσεται και υπάρχει μέσα σε αυτές τις σχέσεις μεταξύ των ρόλων του. Το Cultural Atom είναι δυναμικό κατά τη διάρκεια της ζωής μας, καθώς νέοι ρόλοι μπορούν πάντα να αναπτύσσονται ή να αντικαθίστανται από άλλους.
Επιστημονική Εποπτεία
Κέντρο Μελέτης και Εφαρμογής του Ψυχοδράματος, Σοφία Συμεωνίδου
Βιβλιογραφία
Moreno, J.L. (1953). Who shall survive? Foundations of sociometry, group psychotherapy and sociodrama. Beacon, NY:Beacon House.
Giacomucci, S. (2021). Social work, Sociometry, and Psychodrama. Experiential approaches for group therapists, community leaders and social workers. Springer.
