Ο ρόλος του παιδαγωγού: Να δημιουργήσει τη λαχτάρα για ειρήνη!

Η πλειοψηφία των παιδιών και των εφήβων που σήμερα εκτίθενται στην άκρατη πληροφόρηση σχετικά με τον εν εξελίξει πόλεμο στην Ουκρανία, δεν γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει. Ορισμένα, έρχονται σε επαφή με την ιδέα του πολέμου για πρώτη φορά.

Η αυξανόμενη ένταση των εχθροπραξιών, και κυρίως η εγγύτητα αυτού του πολέμου τον φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην καθημερινότητα των παιδιών στην Ελλάδα και την Ευρώπη λόγω της αδιάλειπτης λήψης και μετάδοσης σχετικών ειδήσεων. Αυτό είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσει ερωτήματα στα παιδιά, αλλά και συναισθήματα ανησυχίας ή/ και φόβου.

Αρχικά, είναι σημαντικό να μην επιχειρείται η απόκρυψη του πολέμου αυτού καθ΄ αυτού, αλλά να λαμβάνεται υπόψη ότι η στάση και τα συναισθήματα των παιδιών επηρεάζονται από τη στάση που αναπτύσσουν οι ενήλικες του περιβάλλοντός τους.

Η Unicef έχει επιμεληθεί ενός χρήσιμου οδηγού [1] σχετικά με οδηγίες που αφορούν στο πώς οι ενήλικες μπορούν να προσεγγίσουν το ζήτημα του πολέμου στη συζήτησή τους με τα παιδιά. Παραθέτουμε εδώ συνοπτικά κάποιες χρήσιμες συμβουλές:

Ανακαλύψτε τι γνωρίζουν και πώς νιώθουν τα παιδιά.
Παραμείνετε ψύχραιμοι και προσαρμόστε το λόγο σας στην ηλικία των συνομιλητών σας.
Ενισχύστε τα συναισθήματα συμπόνιας και όχι διχασμού.
Φροντίστε ώστε η συζήτηση να επικεντρώνεται σε όσους εργάζονται για την παύση πυρός (παιδιά που στέλνουν μηνύματα ειρήνης, εργαζόμενους/-ες και εθελοντές στην πρώτη γραμμή υποστήριξης των θυμάτων και των προσφύγων).
Βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά, ολοκληρώνοντας τη συζήτηση δεν είναι αγχωμένα, εξετάζοντας τη στάση του σώματός τους και την αναπνοή τους.
Συνεχίστε να βρίσκεστε σε επαγρύπνηση σχετικά με το πώς νιώθουν τα παιδιά το επόμενο διάστημα, αν έχουν απορίες ή θέματα για συζήτηση.

Πέραν όμως της ανάγκης διαχείρισης της κρίσης που δημιουργεί ο κάθε πόλεμος και η κάθε διαμάχη, όσο κοντινά και όσο μακρινά κι αν είναι από το περιβάλλον ενός παιδιού, οι παιδαγωγοί μπορούν και οφείλουν να κάνουν και κάτι ακόμα. Να δώσουν χώρο στην ανάπτυξη των δημιουργών της ειρήνης! Να δημιουργήσουν τη λαχτάρα για ειρήνη!

Ο ψυχίατρος J.L. Moreno (1889 – 1974), εμπνευστής της επιστήμης της κοινωνιομετρίας, του ψυχοδράματος και του κοινωνιοδράματος αναγνώρισε τον άνθρωπο ως Δημιουργό του κόσμου και διατύπωσε την ιδέα ότι ο αυθορμητισμός και η δημιουργικότητα αποτελούν τον μέγιστο κοινό παρονομαστή του ανθρώπινου είδους. Πιστός σε αυτή του τη θέση, τοποθέτησε αυτές τις δίδυμες έννοιες στο κέντρο της επιστήμης της κοινωνιομετρίας. Η κοινωνιομετρία αποτελεί την ποιοτική μέθοδο μέτρησης των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται σε μια ομάδα. Είναι με άλλα λόγια, η επιστήμη της οργάνωσης των ομάδων. Η εφαρμογή κοινωνιομετρικών ασκήσεων στοχεύει στην επίλυση των κοινωνικών ζητημάτων, με εκκίνηση όχι το εξωτερικό περιβάλλον της ομάδας, την επιφάνειά της, αλλά την εσωτερική της δομή [2]. Αποκαλύπτει τις κρυμμένες δομές που μορφοποιούν την ομάδα: τις συμμαχίες, τις υπο-ομάδες που δημιουργούνται, τα συστήματα αξιών που τη δομούν, τις ιδεολογικές συμφωνίες [3]. Η κοινωνιομετρία, ακριβώς επειδή λειτουργεί στο παρόν in situ, όπως ο αυθορμητισμός, μπορεί να τον ενεργοποιήσει σε κάθε άτομο που συμμετέχει και να ενισχύσει τη δημιουργικότητά του με την πρόσκληση σε δράση.

Ο Moreno υποστήριξε ότι η μοίρα ενός πολιτισμού καθορίζεται από την δημιουργικότητα των φορέων του [3]. Ασπαζόμενοι αυτή του τη θέση, μπορούμε ως παιδαγωγοί να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία του, ορμώμενοι/ες από τη συνθήκη του πολέμου για να για να εισάγουμε το ζήτημα και να καλλιεργήσουμε το ζητούμενο της ειρήνης στις σχολικές μας τάξεις.

Τα παρακάτω ερωτήματα αποτελούν προτάσεις για έμπνευση για την οργάνωση προσαρμοσμένων δράσεων για τα παιδιά:

Πόσο κοντά νιώθω στην ειρήνη;
Ποιο αντικείμενο θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω για να συμβολίσω την ειρήνη και ποιο για την ελευθερία; Γιατί το επιλέγω;
Τι συναισθήματα μου δημιουργεί η ειρήνη και η ελευθερία;
Ποιο πρόσωπο της ζωής μου έχω συνδέσει με την έννοια της ειρήνης; Τι μου έχει μάθει γι΄ αυτή; Ποιο μήνυμα μου μεταφέρει;
Σε ποιον/α/ους θέλω να στείλω ειρήνη και ελευθερία σήμερα και γιατί;
Πώς μπορώ να στείλω ειρήνη σε όσους και όσες τη στερούνται;
Πώς μπορώ να φέρω την ειρήνη στην παρέα, στην τάξη και την κοινότητά μου, στον κόσμο;

Σκοπός του ψυχοδράματος και του κοινωνιοδράματος είναι η δημιουργία μικρών πυρήνων, ομάδων που επαναστατούν, οργανώνοντας μια επανάσταση σταδιακή που ως πρώτο βήμα της έχει την καλλιέργεια της κοινωνιομετρικής συνείδησης των μελών, που σύμφωνα με τον Μοreno, αν εφαρμοστεί οικουμενικά θα οδηγήσει σε μια πραγματική και οικουμενική κοινωνιομετρική επανάσταση για τη δημιουργία μιας κοινωνίας ανθρώπων που χωράει όλες τις ιδέες και όλους τους ανθρώπους, μια κοινωνία όπου ο βαθύτερος εαυτός μας μπορεί να πραγματωθεί. Μια κοινωνία ελεύθερη που θα προκύψει από την επιστήμη της ελευθερίας.

[1] How to talk to your children about conflict and war, 8 tips to support and comfort your children, https://www.unicef.org/parenting/how-talk-your-children-about-conflict-and-war

[2] Moreno, J.L. (1953) Who Shall Survive? Foundations Of Sociometry, Group Psychotherapy And Sociodrama. Beacon House, New York.

[3] J.L. Moreno. Sociometry, Experimental Method and the Science of Society. An Approach to a New Political Orientation. The North-West Psychodrama Association, U.K. (Pdf edition) Lu Lu Press. Earlier ed 1951 Beacon House, Beacon, New York