Το ψυχόδραμα στην παιδική και εφηβική ηλικία

Τα παιδιά και οι έφηβοι αναπτύσσουν τους κοινωνικούς τους ρόλους μέσα από τις σχέσεις τους. Καθώς μεγαλώνουν και οι σχεσιακοί τους κύκλοι διευρύνονται, διευρύνεται μαζί τους και το ρεπερτόριο των κοινωνικών ρόλων μέσα από το οποίο ζουν, υπάρχουν και αναπτύσσονται. Οι διάφοροι ρόλοι αναδύονται καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι σχετίζονται στα συστήματα όπου ανήκουν. Είναι γιοι και κόρες, γίνονται φίλοι/-ες, συμμαθητές/-τριες, αθλητές/-τριες, αναγνώστες/-στριες, ζωγράφοι, διαδικτυακοί χρήστες/-στριες, μουσικοί και αναπτύσσουν αυτούς και πολλούς άλλους ρόλους σε όλα τα πλαίσια όπου κινούνται και δρουν. 

Οι ρόλοι αυτοί, βρίσκονται διαρκώς σε καθεστώς δυναμικών αλλαγών και διαμορφώνουν αυτό που αποκαλούμε «εαυτό» ή «προσωπικότητα». Μορφοποιούνται από τα πρόσωπα με τα οποία τα παιδιά συναναστρέφονται, καθώς λειτουργούν στον έναν ή στον άλλο ρόλο, στα περιβάλλοντα όπου βρίσκονται (σχολείο, σπίτι, γειτονιά, αθλητικό κέντρο, διαδίκτυο κοκ.) Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά δημιουργούν σωματικές, κοινωνικές και ψυχικές εμπειρίες. Με άλλα λόγια, έτσι «οργανώνεται» ο τρόπος τους να σχετίζονται με τους άλλους, τον κόσμο και τον ίδιο τους τον εαυτό. 

Συχνά, για παράδειγμα, θα ακούσουμε ένα γονέα να υποστηρίζει ότι μια συμπεριφορά του παιδιού του/της στο σχολείο δεν αντιστοιχεί με τη συμπεριφορά του παιδιού στο σπίτι. Ή το αντίστροφο από έναν/μία εκπαιδευτικό. Τι καθιστά την αντίφαση αυτή λογική; 

Η αντίφαση επιλύεται αν αναλογιστούμε ότι το παιδί στις περιπτώσεις αυτές κινείται σε δύο εντελώς διαφορετικά συστήματα, το οικογενειακό και το σχολικό. Το καθένα από αυτά έχει τη «δύναμη» να εγείρει διαφορετικά συναισθήματα, να διαμορφώνει διαφορετικές αντιλήψεις και να οδηγεί έτσι σε διαφορετική συμπεριφορά, με διαφορετικές επίσης συνέπειες και αποτελέσματα. Επομένως, αρκεί για να εξηγήσει τη συγκεκριμένη και τόσες άλλες αντίφασεις – τις καθιστά μάλιστα, ακόμα και λογικές. 

Είναι όμως η εξήγηση της συμπεριφοράς το ζητούμενο; Ίσως στον κόσμο των ενηλίκων αυτό να μοιάζει αρκετό. Όμως και πάλι τι γίνεται με τις εμπειρίες, τις ανάγκες, τα αιτήματα, τις ερωτήσεις και τα όνειρα των παιδιών; Η σημασία και το νόημα μιας οποιαδήποτε συμπεριφοράς δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά έξω από το πλαίσιο που συμβαίνουν, ακριβώς γιατί μια συμπεριφορά δεν εμφανίζεται σε όλα τα πλαίσια. 

Στα ατομικά και ομαδικά εργαστήρια αξιοποιώ το ψυχόδραμα ως ένα εργαλείο παιδαγωγικής και κοινωνικής παρέμβασης που τοποθετεί το παιδί και τις εμπειρίες του στο επίκεντρο και ενεργοποιεί την αυθεντικότητά του, που συχνά δεν έχει θέση σε άλλα πλαίσια. 

Μέσα από την παιδαγωγική σχέση που αναπτύσσω με τα παιδιά και τους εφήβους αναζητώ την πόρτα της εισόδου στη πραγματικότητά τους. Τους/Τις βοηθώ να εκδραματίσουν τις κοινωνικές τους εμπειρίες και τις σημαντικές τους σχέσεις στη ζωή τους στο εδώ και τώρα και επιχειρώ να «φωτίσω» αυτά που, αν και καθορίζουν τις εμπειρίες που μοιράζονται, δεν είναι ορατά «με γυμνό μάτι». Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά αποκτούν επίγνωση των σχέσεων και των κοινωνικών τους ρόλων και εκφράζουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους. Στη συνέχεια, μέσα από τη δράση εξερευνούμε τις εγγενείς δυνάμεις των παιδιών και των εφήβων για να μπορέσουν να τις ενεργοποιήσουν στο εδώ και τώρα, για ρόλους που ήδη έχουν αναπτύξει σε μικρότερη ηλικία ή που βρίσκονται εν τη γεννέσει τους. 

Στόχος των εργαστηρίων είναι τα παιδιά και οι έφηβοι να χτίσουν μια υγιή ταυτότητα που αναπτύσσεται σταδιακά σε τρία επίπεδα· το προσωπικό («ποιος/α είμαι;»), το διαπροσωπικό («ποιος/-α είμαι σε σχέση με τους άλλους;») και το υπερσπροσωπικό («ποιος/α είμαι σε σχέση με τον κόσμο;»).